Modelwijk in Laken knoopt opnieuw aan met hedendaagse woonkwaliteit

De Modelwijk in Laken (Brussel) ondergaat sinds 2006 een diepgaande transformatie. Zowel de huisvesting, de stedenbouw als het landschap worden geoptimaliseerd in dit strategisch project dat nieuwbouw combineert met grondige renovatie van het ruim 60 jaar oude patrimonium. Belangrijkste uitdaging voor ons was het ‘en cours de route’ verwerven en op de juiste manier interpreteren van informatie over de structuren van de bestaande gebouwen.

De Modelwijk is een driehoekvormige site van 17 ha gelegen tussen de Romeinsesteenweg, de Dikke-Beuklaan en de Citroenbomenlaan, op een boogscheut van het Koning Boudewijnstadion. Renaat Braem ontwierp de site met vooral sociale wooneenheden midden jaren ’50 volgens de principes van het Modernisme. Typerend zijn de diverse hoge appartementsgebouwen die telkens in hoeken van 90 graden op het terrein werden ingeplant. De site werd volledig opgeleverd in 1972. Daardoor zijn de ruim 20 bestaande gebouwen – in betonbouw – ondertussen minstens 50 jaar oud en aan renovatie toe. Ook de normen op het vlak van isolatie en energieprestatie, brandveiligheid, akoestiek, woonoppervlakte, bemeubelbaarheid en comfort zijn doorheen de jaren sterk veranderd, zodat de woonkwaliteit een stevige upgrade kon gebruiken.

 

Nieuwbouw met beperkte voetafdruk

Om de bewoners meer woonoppervlakte te kunnen geven, werden 73 van de 1.029 bestaande wooneenheden door samenvoeging opgeofferd. Daarom werd beslist om langs de Romeinsesteenweg 4 nieuwe woontorens te bouwen (RO) met telkens 36 appartementen verspreid over 13 bouwlagen. In functie van een snelle opbouw werden ze op voorstel van de aannemer volledig uitgevoerd in prefabbetonnen muren en gevelelementen. Omdat weinig grondoppervlakte wordt ingenomen, kon de groene zone waarin ze werden ingeplant grotendeels gevrijwaard worden. Eerder werden kant Citroenbomenlaan ook al de gebouwen 16 en 17 nieuw opgetrokken en ten westen van gebouwen 6 en 7 de zorgappartementen (AM10) waarvoor prefabbeton voor dragende en kalkzandsteen voor niet-dragende elementen werd gebruikt.

 

Carbonatatie bepaalt renovatiediepte

De gebouwen 9 tot en met 15 werden lang geleden – in de eerste fase van het project – onder handen genomen. Recenter kwamen de blokken 1, 2, 3, 4, 5 en 8 aan bod. Dit zijn de oorspronkelijke hoge gebouwen die dateren uit de jaren ’60 en gebouwd werden met een voorziene levensduur van 50 jaar. Renovatie was dus zeker aan de orde.

Bij elk gebouw werd bij de binnenstructuren de mate van carbonatatie – die corrosie veroorzaakt van de wapening van het beton – nagegaan. Op de meeste plaatsen bleek de schade mee te vallen en kon door het vervangen van het gecarbonateerd beton door nieuw beton de structuur opnieuw voor de volgende 50 jaar worden veilig gemaakt. Slecht op een beperkt aantal plaatsen moest de bestaande structuur worden weggenomen en vervangen. Zo veel mogelijk behouden en herstellen, is uiteraard goed voor de circulariteit van het project.

 

Uitkragingen vernieuwen

Bij gebouwen 1, 2 en 3 bleken de passerellen die van buitenuit toegang geven tot de appartementen en tot de trappen en liften wél te sterk aangetast. Aangezien ze niet in de isolerende kern van het gebouw zitten, waren ze 60 jaar blootgesteld aan weer en wind en nu aan vervanging toe. De bevestiging van de nieuwe uitkragingen aan de de bestaande, oude achterliggende structuur vergde heel wat denkwerk. In de oude situatie was aan de vloer van elk appartement een balk bevestigd waaraan de passerelle was opgehangen. Die bestaande binnenplaat bleek echter niet stijf genoeg om een nieuwe balk op te houden. Daarom werd ervoor geopteerd om – na het aanbrengen van de thermische onderbreking – de balk niet aan de vloeren maar aan de muren op te hangen.

De gebouwen 4, 5 en 8 beschikken niet over passerelles maar enkel betonnen buitentrappen. Die bleken nog in voldoende goede staat om ze niet te moeten vervangen.

 

Bib bovenop parking met kantoren

Palend aan gebouw 2 worden een nieuwe bibliotheek en een nieuw buurthuis gebouwd. Die komen bovenop een parking met kantoren die permanent in gebruik zijn. Daardoor was destructief onderzoek van de bestaande structuren – die oorspronkelijk niet ontworpen waren voor extra opbouw – niet mogelijk.

Om een zo open mogelijk geheel te maken, werd gekozen voor een houten kolom- en balkstructuur. Om de belasting ervan naar beneden af te kunnen leiden zonder de betonplaat te overbelasten, werden op de bestaande structuur van de parking stalen liggers aangebracht. Omdat de nieuwe bovenbouw voor extra gewicht zorgt, 

werd de sectie van de bestaande betonstructuur  verhoogd door middel van een opstort en is de structuur zelfbijkomend versterkt door midel van opgelijmde wapening.

 

Al varend het kompas zoeken

Een belangrijk euvel bij dit project was de gebrekkige informatie over de bestaande toestand. As-builtdossiers werden in de jaren ’60 niet gemaakt en de plannen waarover we wél konden beschikken waren enkel architectuur- en bekistingsplannen. Wapeningsplannen ontbreken of als ze al bestonden, bleken ze geen accurate weergave van de effectieve toestand.

Daarom moesten we al varend het kompas zoeken door destructief onderzoek toe te passen op de bestaande betonstructuren. Waar destructief onderzoek onmogelijk bleek – zoals bij de bouw van de bibliotheek bovenop de parking – moesten we met de rekenregels van vroeger ‘terugrekenen’ om in te schatten welke wapening toen werd gebruikt en of die ook voor de toekomst voldoende geschikt zou zijn. Het verwerven van informatie én die op de juiste manier interpreteren, was dus een continue uitdaging. Telkens de aannemer door destructief onderzoek vaststelde dat de inschattingen vooraf in de realiteit niet bleken te kloppen, moesten op korte termijn nieuwe creatieve oplossingen kunnen worden aangereikt.

 

Bouwpartners:

• Lakense Haard, vertegenwoordiger van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) – bouwheer
• b2ai, A33 architecten, Atelier M a+p – architecten
• Wessel de Jonge Architecten – restauratiearchitect
• JNC, Gilles Clement – architecten buitenaanleg
• Atelier T – studiebureau technieken
• Establis – studiebureau stabiliteit